Naslov
Kvadirna ili ligištar bratovštine sv. Antona opata iz Zabrešca u Dolini
(The Notebook of the Fraternity of the St. Anthony the Abbot from Zabrežec in Dolina)

Autori
Botica, Ivan ; Doblanović, Danijela ; Jašo, Marta

Prevoditelji
Filipi, Goran ; Manin, Marino

Ostali urednici
Jurković, Ivan

Vrsta, podvrsta i kategorija knjige
Autorske knjige, kritička objava povijesnih izvora, znanstvena

Izdavač
Državni arhiv u Pazinu

Grad
Pazin

Godina
2016

Stranica
420

ISBN
978-953-7640-35-4

Ključne riječi
Rani novi vijek ; Dolina (Trst) ; bratovština sv. Antona opata ; glagoljica ; latinica
(Early modern period ; Dolina (Trieste) ; Fraternity of St. Anthony the Abbot ; glagolitic script ; latin script)

Sažetak
U davnoj prošlosti kod stare crkve sv. Antona opata u Zabrešcu stoljećima se okupljala istoimena bratovština. U sv. Antonu opatu ili pustinjaku imala je moćnoga patrona, zaštitnika najvrednije seljačke imovine – blaga. Bratovština je svojim članovima, koji su većinom bili iz borštanskih zaseoka Zabrešca, Hervata i samoga Boršta, bila najbliža javna pozornica, koja im je omogućivala razne poslovne, duhovne i prijateljske doticaje i djelovanja. Dakako, sve su svoje javne postupke, odnosno zapise i račune vezane za bratovštinu bilježili, pa su tako tijekom 16. i 17. stoljeća braća i sestre bratovštine sv. Antona opata iz Zabrešca vodili jedinstven registar, kojemu je prvi zapisivač dolinski župnik ili farman don Mihel Sudčić dao naslov Kvadirna ali ligištar Svetoga Antona. Zapisivači toga registra bili su svećenici, farmani ili kapelani župe sv. Uriha u Dolini, koja je bila središnja župa svih dolinskih sela. Stariji istraživači u staroj su župnoj knjižnici u Dolini znali zateći knjige poput kvadirne iz Zabrešca. Kada im je između dvaju svjetskih ratova zaprijetila opasnost od uništenja, preostalih je pet, među njima i kvadirnu iz Zabrešca, msgr. Božo Milanović poslao u Zagreb. Ta je »pošiljka iz Trsta« osobito važna za pisanu kulturu. Dospjeli su rukopisi zanimljivi jer su započinjali glagoljicom na hrvatskom i slovenskom, a nastavljali se latinicom na talijanskom i latinskom jeziku. Jedinstveni su i po tome što su iz krajnje uporabne granice glagoljskoga pisma na zapadu, iz mjesta koja su tik do Trsta. Najstariji je sačuvani glagoljsko- latinični rukopis dolinskoga kraja već rečena kvadirna, rukopis nevelika formata od 102 lista, koju smo naslovili Kvadirna ili ligištar bratovštine sv. Antona opata iz Zabrešca u Dolini. Glagoljske zapise pisale su različite ruke između 11. siječnja 1548. i 17. siječnja 1610. na hrvatskome s priličnim utjecajem slovenskoga jezika. Od 1611. pa do 1646. latinični su zapisi na talijanskom i latinskom jeziku. Kvadirna iz Zabrešca obiluje »sitnim podatcima«, koji zahvalno mogu upotpuniti razna rodoslovna, demografska, socijalna, ekonomska, jezikoslovna i povijesnoumjetnička istraživanja. Izvrstan je izvor za proučavanje ranonovovjekovne svakodnevnice, prehrane i gospodarstva uopće. /// V davni preteklosti se je pri stari cerkvi sv. Antona opata v Zabrežcu shajala istoimenska bratovščina. Sveti Anton opat ali puščavnik je bil njen mogočen patron, zaščitnik najbolj vrednega kmečkega premoženja – živine. Bratovščina je za svoje člane, ki so bili večinoma iz bošteranskih zaselkov Zabrežca, Hrvatov in samega Boršta, pomenila najbližji javni oder, ki jim je omogočal najrazličnejše poslovne, duhovne in prijateljske stike in udejstvovanje. Seveda so vsa svoja javna dejanja, oziroma zapise in račune, povezane z bratovščino, beležili in so tako tekom 16. in 17. st. bratje in sestre bratovščine sv. Antona opata iz Zabrežca pisali edinstven register, ki ga je prvi zapisovalec, dolinski župnik ali farman don Mihel Sudčić, naslovil Kvadirna ali ligištar Svetoga Antona. Zapisovalci tega registra so bili duhovniki, farmani ali kaplani župnije sv. Urha v Dolini, ki je bila osrednja župnija vseh dolinskih vasi. Starejši raziskovalci so v stari župnijski knjižnici v Dolini večkrat naleteli na knjige, kot je kvadirna iz Zabrežca. Ko je med dvema svetovnima vojnama grozila nevarnost, da bi bile knjige uničene, je preostalih pet, med njimi kvadirno iz Zabrežca, monsignor Božo Milanović poslal v Zagreb. Ta »pošiljka iz Trsta« je zelo pomemben spomenik za kulturo pismenosti. Prispeli rokopisi so zanimivi, ker se začnejo z glagolico v hrvaščini in slovenščini in se nadaljujejo z latinico v italijanščini in latinščini. Izstopajo tudi zaradi tega, ker so iz skrajne zahodne točke, iz krajev v neposredni bližini Trsta, v katerih so uporabljali glagolico. Najstarejši ohranjeni glagolsko-latinični rokopis dolinskega kraja je že omenjena kvadirna, ki smo ji dali naslov Kvadirna ili ligištar bratovštine sv. Antona opata iz Zabrešca u Dolini (= Kvaderna ali legišter sv. Antona opata iz Zabrežca v Dolini), rokopis manjšega formata, ki obsega 102 lista. Glagolske zapise so med 11. januarjem l. 1548 in 17. januarjem l. 1610 zapisale različne osebe v hrvaščini s precejšnjim vplivom slovenskega jezika. Od leta 1611 vse do leta 1646 so zapisi v italijanščini in latinščini zapisani z latinmico. Kvadirna iz Zabrežca je polna »drobnih podatkov«, ki so hvaležni za izpopolnjevanje rodoslovnih, demografskih, družbenih, gospodarskih, jezikoslovnih in zgodovinskoumetniških raziskav. Je nepogrešljiv vir za preučevanje zgodnjega novoveškega vsakdanjika, prehrane in gospodarstva nasploh. /// Durante i tempi remoti nei pressi dell'antica chiesa di sant'Antonio abate a Moccò per dei secoli si riuniva l'omonima confraternita. Sant'Antonio abate o eremita era il suo potente patrono, il protettore del bene più prezioso dei villani – degli animali. La confraternita offriva ai suoi membri – per lo più provenienti dai casali di San Antonio in Bosco, di Moccò e di Hervati – la più vicina scena pubblica, che offriva loro la possibilità per differenti contatti e attività professionali, spirituali e d’amicizia. Naturalmente, annotavano tutte le loro operazioni pubbliche, cioè gli accordi e le fatture, riguardanti la confraternita, e in tal modo i confratelli e le consorelle della Confraternita di Sant’Antonio Abate di Moccò durante il ‘500 e il ‘600 conducevano un unico registro, il cui primo compilatore era il parroco o farman di San Dorligo della Valle don Mihel Sudčić, che lo intitolò Kvadirna ali ligištar Svetoga Antona (Quaderno o registro di Sant'Antonio). I compilatori di questo registro erano dei sacerdoti, dei farmani o dei cappellani della Parrocchia di San Ulrico a San Dorligo della Valle, che era la parrocchia centrale di tutti i villaggi di San Dorligo della Valle. Nell’antica biblioteca parrocchiale di San Dorligo della Valle i ricercatori d’un tempo rinvenivano dei libri simili al quaderno di Moccò. Quando, tra le due guerre mondiali, anche i cinque quaderni rimasti correvano il pericolo di essere annientati, tra i quali anche il quaderno di Moccò, il mons. Božo Milanović li spedì a Zagabria. Questo “pacco da Trieste” è di particolare importanza per la cultura scritta. I manoscritti giunti sono interessanti, perché incominciavano con le annotazioni glagolitiche in croato e in sloveno, ed erano continuati con l’alfabeto latino e la lingua italiana o latina. Sono unici anche perché provengano dai confini occidentali d’uso del glagolitico, dalle località nelle estreme vicinanze di Trieste. Questo quaderno manoscritto di piccolo formato e di 102 fogli è il più antico manoscritto glagolitico-latino dall’area di San Dorligo della Valle, conservatosi fino ai giorni nostri, che è stato intitolato Kvadirna ili ligištar bratovštine sv. Antona opata iz Zabrešca u Dolini (Quaderno o registro della Confraternita di Sant’Antonio Abate di Moccò a San Dorligo della Valle). Le annotazioni in glagolitico sono state riportate da differenti compilatori, tra l’11 gennaio 1548 e il 17 gennaio 1610, in croato e con una considerevole influenza della lingua slovena. Dal 1611 al 1646 le annotazioni sono state riportate con caratteri latini e sono in lingua italiana o latina. Il Quaderno di Moccò abbonda di “dati dettagliati”, che possono essere molto bene inseriti in certe ricerche genealogiche, demografiche, sociali, economiche, linguistiche e di storia dell’arte. Presenta una fonte eccezionale per lo studio della vita quotidiana, della nutrizione e dell’economia durante l’età moderna.

Izvorni jezik
Hrvatski

Znanstvena područja
Filologija, Povijest, Povijest umjetnosti

Napomena
Bratovštinska je knjiga napisana hrvatskim (ikavsko-ekavskom čakavštinom) s elementima slovenskoga jezika te talijanskim i latinskim jezikom. Jedinstveno je vrelo višejezične dvopismenosti. Od izuzetne je kulturološke važnosti kao vrelo iz najzapadnijih glagoljaških krajeva, odnosno iz područja najkrajnjih hrvatskih i najživljih hrvatsko- slovenskih jezično-etničkih doticaja.

Prijevod: Filipi, Goran (slovenski) ; Manin, Marino (talijanski)

POVEZANOST RADA