hrvatski

Autoimunosne bolesti

Autoimunosne bolesti nastaju kao posljedica gubitka jedne od osnovnih karakteristika imunološkog sustava, imunološke tolerancije, odnosno sposobnosti razlikovanja “stranih” od “vlastitih” struktura. Imunološka tolerancija stječe se procesima na dvije razine : centralnoj, gdje se u timusu mehanizmima “negativne selekcije” eliminiraju autoreaktivni T-limfociti (sl. 24-2.), odnosno perifernoj koja obuhvaća nekoliko mehanizama kojima se neutraliziraju autoreaktivni T-limfociti koji “iscure” iz timusa (sl. 24-3.). Gubitak imunološke tolerancije mogu inicirati brojni egzogeni i endogeni čimbenici u genetski predisponiranih osoba. Oštećenje tkiva u autoimunosnim bolestima izazvano je međureakcijom izvršnih čimbenika aktivirane stanične (pomagački T limfociti, citotoksični T limfociti, citokini), odnosno humoralne imunološke reakcije (cirkulirajuća autoantitijela) s autoantigenima ili nespecifično, leukocitima regrutiranim na mjesto autoimunosne lezije. Patogenezu i sliku bolesti određuje napadnuti autoantigen, odnosno organ u kojem se nalazi. Obzirom na to, autoimunosne bolesti se dijele na organospecifične karakterizirane autoantitijelima koja pokazuju tkivnu specifičnost, odnosno organonespecifične ili sistemske u kojima su autoantitijela usmjerena na ubikvitarne stanične sastojke. Laboratorijska obrada bolesnika sa sumnjom na autoimunosnu bolest započinje osnovnim pretragama (tabl. 24-2.) koje omogućuju razlikovanje upalnih od neupalnih bolesti, odnosno autoimunosnih reumatskih od parareumatskih bolesti. Osim u dijagnostičke svrhe, ove pretrage koriste se i za kliničko praćenje bolesnika i procjenu uspješnosti terapije. Prema potrebi osnovne pretrage mogu se proširiti dodatnim, specifičnim testovima (tabl 24-2.). Imunodijagnostika autoimunosnih bolesti obuhvaća procjenu aktivnosti sustava komplementa, te određivanje izvršnih čimbenika humoralne i celularne autoimunosnoreakcije. Međutim, rutinska imunodijagnostika se danas u potpunosti zasniva samo na detekciji specifičnih autoantitijela u serumu. U pravilu, organospecifične autoimunosne bolesti karakterizira prisutnost samo jednog specifičnog autoantitijela, odnosno jedog autoantigena, dok je za sistemske karakterističan određeni profil specifičnih autoantitijela. Prvi korak u serološkoj dijagnostici autoimunosnih bolesti je dokaz prisutnosti autoantitijela u krvi, za što nam služe metode pretraživanja, tzv. screening metode, za koje je najvažnije da imaju visoku osjetljivost (pouzdano isključuje negativne uzorke!), te da su jednostavne za izvođenje i relativno jeftine. Najčešća screening metoda je indirektna imunofluorescencija (IIF) na različitim tkivnim supstratima, ovisno o ciljnom antigenu. Specifičnost antitijela čija je prisutnost dokazana screening metodom određuje se jednom od potvrdnih metoda. Antitijela koja se najčešće određuju u rutinskoj imunodijagnostici autoimunosnih bolesti: • Antinuklearna antitijela (ANA) su heterogena skupina antitijela usmjerena na različite antigene unutar stanične jezgre. Detekcija ovih antitijela najčešće se vrši IIF metodom na fiksiranim i permeabiliziranim Hep-2 (engl. human larynx epithelioma ) tumorskim stanicama. Značajno pozitivnim smatra se titar  1:160. U slučaju pozitivnog ANA screening testa, potvrdnim metodama dokazuje se specifičnost prisutnih autoantitijela prema dijagnostičkom algoritmu prikazanom na Slici 4. Od svih ANA samo titar antitijela na dsDNA korelira s aktivnošću bolesti. • Antitijela na citoplazmu neutrofila (ANCA) usmjerena su na enzime u primarnim granulama neutrofila. Važan su serološki marker u dijagnostici sistemskih nekrotizirajućih vaskulitisa i glomerulonefritisa. IIF metodom na etanolom fiksiranim humanim neutrofilima razlikuju se 3 tipa fluorescencije: - citoplazmatski (cANCA) čiji je glavni ciljni antigen proteinaza 3 (PR-3). Ova antitijela visoko su specifična za Wegenerovu granulomatozu (vaskulitis malih krvnih žila) i porast titra prethodi egzacerbaciji bolesti. - perinuklearni (pANCA) čiji je glavni antigen mijeloperoksidaza (MPO). Ova antitijela prisutna su u > 60% bolesnika s idiopatskim nekrotizirajućim progresivnim glomerulonefritisom. - atipični perinuklearni tip (a/pANCA) koji se nalazi u bolesnika s upalnim crijevnim bolestima i autoimunosnim bolestima jetre. Dijagnostički algoritam za detekciju ANCA prikazan je na Slici 24-6. • Antifosfolipidna antitijela (aPL) su heterogena skupina antitijela koja se vežu na negativno nabijene fosfolipide, komplekse fosfolipid/protein i proteinske kofaktore. Pretpostavlja se da vezanjem na fosfolipide na membrani trombocita i endotelnih stanica izazivaju protrombotički efekt. Čine jedan od dijagnostičkih kriterija za antifosfolipidni sindrom (APS), autoimunosni poremećaj karakteriziran kliničkim manifestacijama kao što su venska ili arterijska tromboza, opetovani spontani pobačaji, trombocitopenija i hemolitička anemija. Rutinski se određuju slijedeća antitijela: antikardiolipinska antitijela (aCL), antitijela na 2-GPI, lupus antikoagulans (LA ili LAC) i antitijela na fosfatidilserin (aPS) prema dijagnostičkom algoritmu prikazanom na Slici 24-7. • Antimitohondrijska antitijela (AMA) usmjerena su na različite enzime na unutrašnjoj membrani mitohondrija. Najosjetljiviji su i najspecifičniji imunološki biljeg primarne bilijarne ciroze (PBC). Dokazuju se IIF metodom na kriostatskim rezovima štakorskog bubrega. Oko 96% oboljelih od PBC imaju pozitivna AMA-M2 antitijela ili točnije antitijela na E2 podjedinicu piruvat dehidrogenaze (PDH-E2), čija se specifičnost dokazuje imunoblot metodom. • Antitijela na glatku muskulaturu (AGLM) usmjerena su na citoskeletne proteine, najčešće F-aktin. Karakterističan su nalaz za autoimunosni hepatitis tipa I. Dokazuju se IIF metodom na kriostatskim rezovima štakorskog želuca. • Antitijela na mikrosome jetre i bubrega (LKM) usmjerena su na različite enzime u mikrosomima. Kao screening test za dokaz prisutnosti ovih antitijela koriste se kriostatski rezovi štakorskog bubrega i jetre. Za autoimunosni hepatitis tipa II karakteristična su LKM-1 antitijela čiji je ciljni antigen enzim citokrom P450IID6 (specifičnost se dokazuje imunoblot metodom). Dokazivanje AMA, AGLM i LKM autoantitijela čine dio dijagnostičkog algoritma autoimunosnih bolesti jetre koji je prikazan na Slici 24-8.

autoimunosna bolest ; autoantitijela ; antitijela ; antifosfolipidni sindrom ; celijakija

nije evidentirano