hrvatski

Utjecaj polimorfizama gena autoimunosnoga odgovora na predispoziciju i kliničku ekspresiju celijakije

Cilj istraživanja: Iako su HLA geni klase II nedvojbeno uključeni u razvoj celijakije procjenjuje se da je njihov doprinos genetičkoj podložnosti svega 40%, što upućuje na postojanje drugih gena unutar ili izvan HLA regije koji imaju ulogu u etiopatogenezi bolesti. Stoga je osnovni cilj ovog rada istraživanje specifičnih polimorfizama gena za protein 4 vezan uz citotoksični T-limfocit (CTLA4) i čimbenik nekroze tumora (TNF-α), njihov međusobni odnos, kao i interakcija s genima HLA-DQA1 i -DQB1, te utvrđivanje njihovog pojedinačnog i međusobnog utjecaja na predispoziciju i kliničku ekspresiju celijakije. Ispitanici i metode: U ispitivanje su uključena 202 bolesnika s dijagnosticiranom celijakijom prema revidiranim ESPGHAN-ovim (European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition) kriterijima koji su klinički obrađeni na Klinici za internu medicinu Medicinskog fakulteta u Rijeci i Klinici za pedijatriju KBC Rijeka. Za bolesnike je utvrđena dob kod postavljanja dijagnoze, početni simptomi, tip bolesti, familijarna pojavnost bolesti te pridruženost autoimunosnih bolesti. Kontrolnu skupinu činilo je 400 zdravih dobrovoljnih davatelja krvi usklađenih prema spolu i mjestu prebivanja čiji su uzorci pohranjeni u DNA banci Zavoda za biologiju i medicinsku genetiku, Medicinskog fakulteta u Rijeci. Za identifikaciju polimorfizama –238 i –308 u promotorskoj regiji TNF-α gena te polimorfizama +49 i CT60 CTLA4 gena korištena je lančana reakcija polimerazom (PCR) te restrikcija s odgovarajućim restrikcijskim endonukleazama, a genotipizacija HLA alela klase II u bolesnika izvršena je PCR metodom s alel specifičnim početnicama. Rezultati: U bolesnika s celijakijom nisu utvrđene značajne razlike u pojedinim kliničkim karakteristikama ovisno o spolu, osim što su bolesnici muškog spola imali značajno veću (p=0, 023) učestalost (42, 5%) obiteljskog tipa celijakije u odnosu na žene (27, 0%). Nije bilo značajne razlike (p=0, 798) u dobi dijagnosticiranja između muških i ženskih bolesnika. Klasični tip bolesti imalo je 106 (52, 5%), a neklasični 96 (47, 5%) bolesnika, te nije bilo značajne razlike u raspodjeli prema spolu između ova dva tipa bolesti (p=0, 321). Autoimunosne bolesti je imalo 37 (18, 3%) bolesnika, a egzokrinu insuficijenciju gušterače 14 (14, 9%) bolesnika. Bolesnici su u 97, 1% slučajeva imali barem jedan rizični HLA-DQB1 alel, dok je rizične DQA1 alele imalo 70, 2% bolesnika. Ispitivanje CTLA4 +49 i CT 60 polimorfizama u naših bolesnika nije pokazalo njihov pojedinačni utjecaj na genetičku podložnost za celijakiju. Naime, učestalost A i G alela i genotipova između bolesnika i zdravih ispitanika nije se značajno razlikovala (p=0, 206 i p=0, 498), osim što je utvrđena značajna razlika u frekvencijama CTLA4 +49 alela (p=0, 027) i genotipova A/A (p=0, 012) i A/G (p=0, 048) između muških bolesnika i kontrole. Međutim, interakcija rizičnih alela za oba CTLA4 polimorfizma se pokazala značajnom što je potvrđeno haplotipskom analizom (OR=4, 66 ; p=0, 0003). Ispitivanje utjecaja CTLA4 polimorfizama na kliničku ekspresiju bolesti nije utvrdilo značajan učinak (p>0, 05), ali je opaženo da nosioci oba rizična alela imaju 4 do 5 godina ranije postavljenu dijagnozu bolesti kao i češću pojavu egzokrine insuficijencije gušterače (57, 1% vs. 38, 8%). Nadalje, u naših bolesnika polimorfizam -308 TNF-α gena se pokazao kao iznimno rizičan čimbenik u predispoziciji za bolest. Tako je utvrđena značajna razlika u učestalosti TNF-α -308 genotipova i alela između bolesnika i kontrolnih ispitanika na razini p<0, 001. TNF-α -238 polimorfizam nije pokazao korelaciju (p>0, 05) s celijakijom, neovisno o tipu bolesti ili o spolu ispitanika. Ispitivanjem međudjelovanja -308 i -238 polimorfizama TNF-α gena pokazano je da TNF- -308/-238 A-G haplotip predstavlja rizični čimbenik u podložnosti za bolest (OR=2, 53 ; p<0, 0001). Međutim, nije zabilježen pojedinačni utjecaj polimorfizama TNF- gena, kao ni njihovog međudjelovanja, na kliničke parametre bolesti (p>0, 05). Ispitivanje TNF-α i CTLA4 gena ukazalo je na značaj međudjelovanja TNF-α -308, CTLA4+49 i CTLA4 CT60 polimorfizama koji zajedno doprinose podložnosti odnosno otpornosti za bolest ovisno o prisustvu rizičnih ili protektivnih alela. Bolesnici koji su nosioci sva tri rizična alela su u 25, 6% slučajeva imali neku od pridruženih autoimunosnih bolesti u odnosu na 17, 6% bolesnika kod kojih se pridružene bolesti ne javljaju. Homozigoti s rizičnim DQB1 alele imali su često i pojedini rizični CTLA4 +49G, CTLA4 CT60G i TNF-α -308A alel što govori u prilog epistatskog djelovanja u razvoju celijakije. Zaključak: U ovoj studiji su se po prvi puta analizirali međusobni utjecaji specifičnih polimorfizama u CTLA4 i TNF-α genima, kao i interakcija s genima HLA-DQA1 i -DQB1, na predispoziciju i kliničku ekspresiju celijakije. Istraživanje je pokazalo da međudjelovanje CTLA4+49G, CT60G i TNF-α -308A polimorfizama, pored rizičnih HLA-DQA1 i -DQB1 gena, utječe na predispoziciju za celijakiju u naših bolesnika, ali ne i na promatrane parametre kliničke ekspresije bolesti, osim određenih trendova koji nisu dosegli razinu statističke značajnosti. Osim što predstavlja prvo genetičko istraživanje celijakije u hrvatskih bolesnika, studija donosi značajne podatke o učestalostima ispitivanih polimorfizama u našoj populaciji te indirektno doprinosi istraživanju drugih složenih poligenskih bolesti u ovoj regiji.

Celijakija; Čimbenik nekroze tumora-α; Genski polimorfizam; Glavni sustav tkivne podudarnosti; Protein 4 vezan uz citotoksični T limfocit

nije evidentirano