hrvatski

Poliklorirani bifenili – toksičnost i rizici

Poliklorirani bifenili (PCB-i) pripadaju velikoj skupini sintetskih organokloriranih spojeva koji se medusobno razlikuju u fizikalno–kemijskim i toksikološkim svojstvima te imaju tendenciju bioakumulacije i biomagnifikacije u okolišu i unutar hranidbenih lanaca. Uslijed toga, ljudi mogu biti izloženi PCB-ima preko kontaminirane vode i hrane (riba, meso i mlijecni proizvodi). Proizvodnja i uporaba PCB-a je odredenim zakonskim propisima ogranicena u vecini zemalja Europske unije, dok je u nekima u potpunosti zabranjena. Medutim, u Republici Hrvatskoj rizik je još uvijek prisutan zbog vojnih razaranja tijekom Domovinskog rata (1991.-1995.) u kojem su ošteceni ili uništeni mnogi elektroenergetski, industrijski i drugi objekti iz kojih je došlo do istjecanja PCB-a. Postoji potreba provedbe daljnjih aktivnosti na sanaciji kontaminiranih lokacija i zbrinjavanju transformatora i kondenzatora u kojima su korišteni PCB-i te je nužno uspostaviti monitoring i ostalih postojanih organskih onecišcujucih tvari (POP-s) u okolišu sukladno provedbi Stockholmske konvencije cija je supotpisnica i Republika Hrvatska. Dosadašnja znanstvena istraživanja ukazuju na razne negativne ucinke PCB-a na ljudsko zdravlje. Dokazano je da PCB-i mogu poremetiti endokrinu homeostazu organizma i izazvati reprodukcijsku toksicnost te da djeluju imunotoksicno, neurotoksicno, genotoksicno. Stupanj toksicnosti pojedinog PCB kongenera uvelike ovisi o poziciji i broju supstituiranih atoma klora, pri cemu se planarni PCB-i koji u orto položaju ne sadrže atome klora ( ili sadrže svega jedan atom klora) smatraju toksicnijima. Strukturna slicnost izmedu planarnih kongenera i dioksina objašnjava njihov mehanizam djelovanja posredovan aril ugljikovodicnim receptorom (AhR), dok su neplanarni PCB-i slabi antagonisti AhR-a. Treba napomenuti da svi toksicni efekti ne ovise o Ah-receptoru te PCB-i koji nemaju planarnu strukturu i koji su orto supstituirani mogu izazvati toksicne efekte drugim mehanizmima. Utjecaj PCB-a na ljudsko zdravlje i zdravlje pojedinih pripadnika populacija izloženih unutar ekosustava i dalje ostaje predmetom brojnih istraživanja u medicini, toksikologiji okoliša i toksikologiji hrane.

poliklorirani bifenili; toksicnost; mehanizam djelovanja; toksikokinetika

nije evidentirano