hrvatski

Dileme o etiološkim čimbenicima endemske nefropatije: aristolohična kiselina versus mikotoksini

Endemska nefropatija (EN) je kronična bubrežna bolest s fatalnim ishodom koja zahvaća ruralnu populaciju u određenim dijelovima Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Rumunjske i Bugarske. Posljednjih 50 godina provedene su brojne studije o mogućim etiološkim čimbenicima EN za koju su inkriminirani teški metali i silikati u vodi za piće (1960-tih), aristolohijska kiselina (1969), bakterije i virusi (1970-tih), pliocenski lignit (1970-tih i 1990-tih), i mikotoksini (od 1970-toh do danas) (1, 2). Aristolohijska kiselina (AK) je derivat nitrofenantrena, a nalazi se u stabljici i sjemenkama biljaka iz roda Aristolochia (vučja stopa), koje su rasprostranjene svugdje u svijetu. Prije 35 godina zamijećeno je da se sjemenke vučje stope ponekad pomiješaju sa sjemenkama pšenice prilikom žetve te je pretpostavljeno da ljudi mogu biti izloženi AK konzumirajući pšenicu odnosno kruh (3). Studije provedene na laboratorijskim životinjama su dokazale da AK ima nefrotoksično i kancerogeno djelovanje. Iako je hipoteza o AK kao potencijalnom čimbeniku EN stara 35 godina, do danas nema dokaza o kontaminaciji pšenice, odnosno brašna i kruha ovim toksinom. Naša anketna istraživanja pokazuju da je vučja stopa iznimno rijetka u žitu te je u vrijeme žetve u cvatu i nezrelih plodova čije sjemenke prema izjavama poljodjelaca ne bi mogle dospjeti u žito. Razvidno je također da se žito sabire u silose i mlinove, pa se intoksikacija s AK ne događa samo na području EN. Jedini dokaz o izloženosti ljudi endemskog kraja ovom toksinu su nedavno utvrđeni AK-DNA adukti u bubrežnom tkivu pacijenata iz EN područja (4). Međutim, kod nekih od ovih pacijenata dokazani su i okratoksin A-DNA adukti (5). Na području EN ovaj je mikotoksin utvrđen u različitim prehrambenim proizvodima uključujući žitarice i suhomesnate proizvode (6, 7) Osim toga, dokazano je da su ljudi u EN područjima više izloženi ovom mikotoksinu, što su potvrdili i nalazi veće koncentracije OTA u krvi ljudi iz endemske sela u odnosu na kontrolna sela (8). Međutim, hrana je često puta osim OTA sadrži i druge nefrotoksine kao što su fumonizin B1 (FB1) i citrinin (CIT), koji sa OTA pokazuju sinergističko i aditivno djelovanje in vivo i in vitro te također mogu imati ulogu u razvoju EN i drugih kroničnih bubrežnih bolesti (9, 10, 11). S obzirom na dokazane AK-DNA adukte u ljudi iz EN područja, ovaj fitotoksin također može igrati ulogu u razvoju EN. Međutim prije nego se AK proglasi direktnim i jedinim uzročnikom EN treba dokazati put i razinu izloženosti ljudi u EN području ovom fitotoksinu.

okratoksin A; endemska nefropatija; tumori urinarnog sustava; aristolohična kiselina

nije evidentirano

engleski

Dilemmas on etiological factors of endemic nephropathy: aristolochic acid versus mycotoxins

Endemska nefropatija (EN) je kronična bubrežna bolest s fatalnim ishodom koja zahvaća ruralnu populaciju u određenim dijelovima Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Rumunjske i Bugarske. Posljednjih 50 godina provedene su brojne studije o mogućim etiološkim čimbenicima EN za koju su inkriminirani teški metali i silikati u vodi za piće (1960-tih), aristolohijska kiselina (1969), bakterije i virusi (1970-tih), pliocenski lignit (1970-tih i 1990-tih), i mikotoksini (od 1970-toh do danas) (1, 2). Aristolohijska kiselina (AK) je derivat nitrofenantrena, a nalazi se u stabljici i sjemenkama biljaka iz roda Aristolochia (vučja stopa), koje su rasprostranjene svugdje u svijetu. Prije 35 godina zamijećeno je da se sjemenke vučje stope ponekad pomiješaju sa sjemenkama pšenice prilikom žetve te je pretpostavljeno da ljudi mogu biti izloženi AK konzumirajući pšenicu odnosno kruh (3). Studije provedene na laboratorijskim životinjama su dokazale da AK ima nefrotoksično i kancerogeno djelovanje. Iako je hipoteza o AK kao potencijalnom čimbeniku EN stara 35 godina, do danas nema dokaza o kontaminaciji pšenice, odnosno brašna i kruha ovim toksinom. Naša anketna istraživanja pokazuju da je vučja stopa iznimno rijetka u žitu te je u vrijeme žetve u cvatu i nezrelih plodova čije sjemenke prema izjavama poljodjelaca ne bi mogle dospjeti u žito. Razvidno je također da se žito sabire u silose i mlinove, pa se intoksikacija s AK ne događa samo na području EN. Jedini dokaz o izloženosti ljudi endemskog kraja ovom toksinu su nedavno utvrđeni AK-DNA adukti u bubrežnom tkivu pacijenata iz EN područja (4). Međutim, kod nekih od ovih pacijenata dokazani su i okratoksin A-DNA adukti (5). Na području EN ovaj je mikotoksin utvrđen u različitim prehrambenim proizvodima uključujući žitarice i suhomesnate proizvode (6, 7) Osim toga, dokazano je da su ljudi u EN područjima više izloženi ovom mikotoksinu, što su potvrdili i nalazi veće koncentracije OTA u krvi ljudi iz endemske sela u odnosu na kontrolna sela (8). Međutim, hrana je često puta osim OTA sadrži i druge nefrotoksine kao što su fumonizin B1 (FB1) i citrinin (CIT), koji sa OTA pokazuju sinergističko i aditivno djelovanje in vivo i in vitro te također mogu imati ulogu u razvoju EN i drugih kroničnih bubrežnih bolesti (9, 10, 11). S obzirom na dokazane AK-DNA adukte u ljudi iz EN područja, ovaj fitotoksin također može igrati ulogu u razvoju EN. Međutim prije nego se AK proglasi direktnim i jedinim uzročnikom EN treba dokazati put i razinu izloženosti ljudi u EN području ovom fitotoksinu.

ochratoxin A; endemic nephropathy; urinary tract tumours; aristolochic acid

nije evidentirano