hrvatski

Kasnosrednjovjekovna groblja srednje Bosne

Arheološka istraživanja kasnosrednjovjekovnih grobalja na prostoru srednje Bosne bila su poprilično rijetka i uglavnom nisu pratila intenzitet arheoloških iskopavanja lokaliteta iz drugih vremenskih epoha. Istraženo je, i to uglavnom parcijalno, tek nekih tridesetak grobalja, dok ih je vjerojatno bilo više od 600. Osim toga, rezultati iskopavanja su rijetko u cjelosti objavljeni. U pisanju disertacije upotrebljeni su materijalni ostaci kasnosrednjovjekovnog razdoblja s područja srednje Bosne do kojih se došlo uglavnom tijekom arheoloških istraživanja. Pri tom, podaci korišteni za znanstvenu obradu su prikupljeni iz nekoliko izvora. Prvenstveno su prezentirani rezultati iskopavanja grobalja koja je autor u proteklom periodu obavio (Kopošići kod Ilijaša, Divičani kod Jajca, Arnautovići kod Visokog, Metaljica kod Tarčina). Izvršen je i detaljan pregled stručne i znanstvene literature i izvora objavljenih od kraja XIX stoljeća do danas, kao i pregled dostupnih arheoloških izvješća i terenske dokumentacije. Dosadašnja istraživanja su se uglavnom odnosila na prezentiranje rezultata iskopavanja pojedinih grobalja ili parcijalnu obradu arheološkog materijala pronađenog u grobovima. Nije bilo radova u kojima bi bile sintetski sagledane različite vrste grobova počevši od ukopa u prostu zemlju pa sve do složenih konstrukcija u vidu raka napravljenih od kamenih ploča ili pak sarkofaga u obliku ljudskog tijela. Ista je situacija i sa, istina po prilično malobrojnim, nalazima i prilozima iz grobova. Pa ipak, sve to omogućava da se iščita socijalna slojevitost kasnosrednjovjekovnog življa srednje Bosne. Posmatrajući topografski položaj grobalja i njihov odnos sa prometnicama i crkvenim objektima može se zaključiti da je na ovom području dominantno sahranjivanje na vlastitoj zemlji, na manjim porodičnim grobljima bez ikakvih vjerskih objekata iako ne treba zanemariti i činjenicu da se u većim i urbanijim središtima sahranjivalo i pored crkava kakav je slučaj u Arnautovićima kod Visokog. Osim toga, položaj je skoro uvijek takav da se groblje nalazilo na uzvišenom mjestu u odnosu na okolinu pri čemu su u obzir dolazili uglavnom manji prirodni brežuljci. U radu su po prvi put na jednom mjestu prikupljeni i analizirani svi dostupni podaci o arheološki istraženim kasnosrednjovjekovnim grobljima na području srednje Bosne. Na taj način arheološki materijal se može posmatrati i analizirati u arheološkom krajoliku unutar jedne topografske cjeline. Prikupljeni podaci su omogućili promatranje pozicioniranja groblja u odnosu na prometnice, gospodarske i rezidencijalne te sakralne objekte. Uz to može se, u skladu sa mogućnostima arheološkog materijala, posmatrati socijalna struktura stanovništva na području srednje Bosne, što se može iskoristiti za usporedne procese u srednjovjekovnoj Europi istog perioda. Na kraju, u radu su po prvi put prezentirani rezultati arheoloških iskopavanja više grobalja na predmetnom teritoriju. Osim toga prikupljeni i analizirani podaci omogućuju uvid u pogrebnu praksu kasnog srednjeg vijeka posebno jer se radi o području koje na ovaj način ranije nije stručno obrađivano.

srednja Bosna, stećci, groblja, tipologija groblja, arheologija kasnog srednjeg vijeka, nalazi i prilozi u grobovima

nije evidentirano